نَفَقه در لغت به معنی : هزینه ، خرج ، اخراجات ، خرج هر روزه ، خرجی
نَفَقه یعنی انفاق و کمک کردن از باب نیکوکاری است البته این نفقه بعضاً الزام‌آور می‌شود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب وخویشاوندان.
تعریف نفقه بر اساس مقررات قانونی
ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی در خصوص نفقه می‌گوید: ‘نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن با از قبیل مسکن، البسه و غذا و اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض. وشوهر مکلف است همه آن ها را متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی زن فراهم نموده و در اختیار او قرار دهد.
مواردی که به زوجه نفقه تعلق می‌گیرد
ماده ۱۱۰۲ ق.م بیان می دارد همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود دو شرط زیر برای وجوب نفقه ضروری است:
۱-دایمی بودن عقد که قانون مدنی در ماده ۱۱۰۶ تصریح دارد : در عقد دایم نفقه زوجه به عهده شوهر است.
۲-تمکین کامل زوجه .
در اصطلاح حقوقی، تمکین عبارت است از برآوردن نیازهای شوهر و اجابت کردن خواسته های مشروع او.یکی از موارد داشتن رابطه جنسی است. زن مکلف است نیازهای جسمی و مشروع شوهر خود را بر آورده کند، مگر در دوران عادت ماهیانه یا بیماری که او را از انجام این وظیفه باز می دارد. زن ملزم به تامین خواست های خلاف شئون اخلاقی یا مغایر باسلامت جسم و روح و یا روش های انحرافی نیست ولی جز در مواردی که گفته شد اگر از شوهر خود تمکین نکند، شوهر میتواند از پرداخت نفقه خودداری ورزد.یکی دیگر از موارد تمکین اقامت در اقامتگاه دایمی شوهر است، یعنی زن برای دریافت نفقه باید در خانه شوهر زندگی کندمگر آن که حین وقوع عقد شرطی جز این شده باشد.
۳- الزام زن به حسن معاشرت با شوهر خویش است.
زوجه از چه زمانی مستحق دریافت نفقه است؟
زوجه از زمان وقوع عقد ازدواج با توجه به مواد ۱۱۰۲-۱۱۰۶-۱۱۰۷ قانون مدنی مستحق دریافت نفقه است، مگر آن که درطول این مدت بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کرده باشد که در این صورت مطابق ماده ۱۱۰۸ قانون مذکورمستحق نفقه نخواهد بود و به طور کلی نفقه در مقابل تمکین است و هر زمان زوجه حاضر به تمکین گردد از همان زمان مستحق دریافت نفقه خواهد بود.
البته مطابق ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی مادام که مهریه زوجه تسلیم نشده در صورت حال بودن مهر، زن می تواند از ایفاء وظائفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند واین امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.
در عقد منقطع (صیغه یا متعه) نفقه به زن تعلق می گیرد
بدیهی است که در نکاح منقطع شوهر ملزم به انفاق نیست مگر اینکه به وجه ملزمی از طرف زوج تعهد به انفاق شده باشد.
اگر زن خود درآمد مستقلی داشته باشد، بازهم مستحق نفقه است
نکته مهم در مورد نفقه این است که حتی در صورتی که زن شخصاً درآمد مستقلی داشته باشد مرد را از پرداخت نفقه معاف نمی کند.
زن پس از فوت شوهر خود نیز حق دارد نفقه مطالبه کند
تا سال ۱۳۸۱ هرگاه عقد ازدواج به دلیل فوت شوهر منحل می شد، در عین حال که زن مکلف بود عده (۴ ماه و ۱۰ روز) نگاه دارد نمی توانست نفقه مطالبه کند ولی با اصلاح ماده۱۱۱۰ ق- م در سال ۱۳۸۱ زن می تواند در ایام عده، نفقه مطالبه کند.